Merhaba Dostlar!

Tarihi yazılara dönmenin vakti geldi. Düşüncesiyle bir yazı yazma çalışmasına girdim.  Bildiğiniz üzere ben tarih bölümü de okuyorum. Yani ucundan da bir tarih öğretmeni de sayılırım.  Tarihi yazı yazarken de bazı şahsına münhasır kişileri ele alınması gerektiği kanaatindeyim. Bugün yazıya konu olacak kişi 25 Aralık günü vefat yıldönümü olan rahmet ve şükranla anacağımız büyük değerimiz İsmet Paşa olacak.

Ufaktan yazıya giriş yapalım. İyi okumalar.

İsmet İnönü, Atatürk'ten sonra cumhuriyet döneminin tek alfa erkeğidir. Evet  doğru okudunuz.

Tek alfa erkeğidir.

 Öyle bakmayın siz yeni yetmelerin fesli Deli Kadir'den dinledikleri masallar üzerine İsmet Paşa'nın pasif, sümsük bir herif olarak lanse edilmesine. Kendisi özellikle Atatürk sonrası bu ülkede yaşayan herkesin, yaşadığı her dar günde yanına koştuğu tek kişidir.

Rejimin değişmesi yani önce çok partili rejime geçilmesi, ardından 27 mayıs ihtilali, sonraki ara dönem ve demokrasiye geri dönüş süreçlerinde ülkede kim mağdur olduğunu hmişse kendisine başvurmuş ve O, da kendisinden yardım isteyen kişinin siyasi görüşü ya da geçmişine bakmadan yardımcı olmuştur.

Değerli Dostlar!

Yukarıda da bahsettiğim üzere şimdi yazımı bu olaylar üzerine şekillendirmek istiyorum.

Atatürk ve ikinci dünya savaşı dönemlerini ele almayacağım.

Aslında ele alınması gerekir.

Lakin cahil tabakadan faydalanan çıkarcılar burayı daima kendi lehine çekmeye çalışıyor.

Burada benim demek istediğim nokta şu; " Binlerce çocuğu babasız bırakmamıştır ya o onun büyüklüğünü gösterir."

Benim asıl ilgimi çeken olaylar 1945 yılından sonra meydana geliyor. Öncesi tabi ki önemli ama defalarca yazılmış ve yazılanlar farklı noktalara çekilmiş.

Neyse fazla söze gerek, devam edelim…

Şimdi; ilk dikkatimi çeken olay, Zeki Kuneralp'in dışişleri bakanlığına kabulüdür. Kendisini bilmeyenler için söyleyeyim Ali Kemal'in öz oğludur ve bakanlığa iş için başvurduğunda kabul edilmemiş ve dilekçesi İsmet Paşa'nın önüne gelmiştir. İsmet Paşa da dikkatle inceleyerek "devlet kin tutmaz" demiş ve kendisini dış işlerine kabul ettirmiştir.

Zeki Kuneralp'in ne kadar değerli bir diplomat olduğunu burada yazmak benim gibi bir çaylağa emin olun düşmez. Araştırırsanız zaten ismini Türk diplomasinine altın harflerle yazdırdığına ulaşırsınız.

İkinci olay, 1950 seçimlerini kaybedince görevini büyük bir alçak gönüllükle, belki de hayatındaki en büyük rakibi Atatürk'ün son Başbakanı Celal Bayar'a bırakmasıdır. 

Cüneyt Arcayürek anılarında köşkü sadece bir otomobil ile terk ettiğini yazar. Yılların "Milli Şefi" demokrasiye ve konulmuş olan  yasalara bu kadar bağlıdır. Seçimlerin hemen ardından yanına gelen askerleri kovar. Çünkü askerler hemen darbe yapıp Demokrat Partiyi kapatmak için İsmet Paşa'ya yardım etmek istediklerini söylerler. İsmet İnönü ise demokrasiye bağlıdır ve o büyük sözü olacak olan "Benim en büyük yenilgim aynı zamanda en büyük zaferimdir" sözünü söyler.

Ayrıca hiçbir zaman ordu, İsmet Paşa'ya yardım edecek güçte değildir ama tersini defalarca İsmet Paşa kanıtlamıştır.

Adı "demokrat"  olan parti hiç de adıyla müstesna olmayacak kadar anti demokratik biçime, aslında 1954 seçimlerinden sonra bürünür. Halkın oyunun artmış olması onların gözünü daha da kara hale getirir. ilk uyarı da kendi parti içlerinde yaşanır. Ama iktidarda kalmayı başarırlar. 1957 seçimleri ise onlar için tam anlamıyla bir Pirus Zaferi’dir.

İktidar olmuşlar ama hakimiyet sağlayamamışlardır.

Her türlü yasal dışı ihmalkarlığı yapma yoluna giderken, artık İsmet Paşa'ya da gözünü dikmişler ve onu meclisten uzaklaştıracak kararların altına hiç çekinmeden imza atmışlardır.

Tahkikat Komisyonu kurularak, atanmış olan bu komisyona yasama, yürütme ve yargı erklerini verirler.

İşte İsmet İnönü o "şartlar tamam olduğunda ihtilal meşru bir haktır" lafını bu olaylar üzerine söylemiştir.

Günümüz televizyon şarlatanları bu sözden İsmet İnönü'nün darbe çağrısı yaptığını söyleyip duruyor. Bunlara angaz dememeli de ne demeli ?

Anlamadıkları nokta şu; bahsettiğiniz kişinin bir şeyin olması için ima etmesi gerekmiyor. İsmet Paşa her zaman (Atatürk döneminden sonra) ülkenin en prestijli Paşası ve siyasi figürü.

Ordu kendisine adeta tapıyor zaten, bunun için Uşak ve Kayseri'de hırpalanması gerekmiyor. O bu lafı ederken Adnan Menderes'in iyiliği için etmişti. Kendisi Adnan Menderes ile kafaları çekip beraber eve kol kola hafif de çakırkeyif olarak gelecek kadar yakınlar.

İlişkiyi bozan taraf, husumeti bir türlü dinmeyen Celal Bayar olduğu anlaşılıyor. Her dönem bu iki şahsiyet görüşmek istiyor ama araya sürekli giren Celal Bayar’dır… Tüm bu girişimleri engelliyor. Bunun artık anlaşılması lazım. Sözün sonunda söylediği "bu yolda giderseniz sizi ben bile kurtaramam" sözü acizlik değil ileri görüşlülük olarak belirtilmesi gibi aynı zaman da maalesef ki; 1,5 yıl içinde de bu ön görü gerçek oluyor.

27 Mayıs ihtilali yapıldığında, darbenin sonradan başına geçen Cemal Gürsel telefonla İsmet Paşa'yı arayarak "Paşam özür diliyorum sizden. size haber vermedik ama verseydik mutlaka bizi durdururdunuz" diyor.

Bu cümle bile kendisinin ne kadar da partiler üstü bir kişi olduğunu ve darbeye karşı olduğunu kanıtlıyor aslında. Darbeden 4 gün sonra yaptığı görüşmede Gürsel'e "Orduda birliği sağlayın, milli birlik komitesindeki birliği sağlayın, 3 ay içinde seçime gidin" diyor, arabasına gelip damadına (Metin Toker) "ben onu uyardım ama galiba beni anlamadı" diyerek üzüntüsünü belirtiyor.

Hakikaten de Cemal Gürsel "ulan ordu zaten bir, MBK 'de benim hakimiyetim altında, e zaten ben de hemen erken seçime gideceğimi bildirdim; o zaman problem yok" diye düşünüyor. Ama ordunun içinde ve devletin tepesinde olmasına rağmen, ordunun paramparça olduğunu, milli birlik komitesinin şahinlerin eline geçtiğini ve seçimleri de ancak 18 ay sonra yapabileceğinin farkında bile değil. Böyle kral adam işte İsmet Paşa. Sadece 4 günde tahlilleri yerli yerinde bir insan O...

Adnan Menderes idam edileceği gün eşi Berrin Menderes oğlu Aydın Menderes ile İsmet Paşa'nın yanına idamları durdurması için geliyor…

Dikkat ederseniz geldiği kişi kocasının en büyük hasmıdır ve şimdiki neslin darbecilerle iş birliği yapıyor dediği insandır. İsmet Paşa onları teskin ederken bir mektup kaleme alıyor, hemen Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel ve Genelkurmay Başkanı Cevdet Sunay ile görüşüyor. İkisini de büyük oranda ikna da ediyor ama türlü ayak oyunlarıyla (telefona çıkmamalar, mektubun okunmaması vs.) bu girişimleri maalesef sonuçsuz kalıyor. Tarihimizin en büyük ve ilk utançlarından biri maalesef gerçekleşiyor.

İlk seçimler (15 ekim 1961 genel seçimleri) yapıldıktan sonra askerler bir türlü idareyi sivillere iade etmek istemiyorlar.

23 ekim 1961 yılında askerler yönetimi devretmek istemediklerini ve sertlik politikalarına devam edeceklerini bir protokolle deklare ediyordu. Seçimler öncesinde yapılmış ama CHP istediği oyu alamazken (%35) sağ partiler (AP, CKMP, YTP) %65 oyla adeta askerlerden idamların intikamını almışlardı.

Bu deklarasyon İsmet Paşa'nın kulağına geldiğinde hemen harekete geçti. Bir gün sonra bu deklarasyona imza atan askerlerle, parti liderleri Çankaya Köşkü'nde bir araya geldi. İlk sözü her şeyi yapabileceğine inanan Cevdet Sunay almış ve tüm askerler adına konuşarak bu protokolün aynen uygulanmasını yoksa sonrasının kanlı olacağını belirtmiştir.

Bu konuşmanın ardından büyük bir sessizlik olmuş ama devreye yine bizim Büyük  İsmet Paşa girerek ve Genelkurmay harici generallere dönerek "sizler bu anayasayı yapmakla iftihar ediyorsunuz ve herhalde inanıyorsunuz; Ee inanıyorsanız bu işlere ne diye karışıyorsunuz?" diyerek ayarı vermiş ve bir anda tüm general ve amiraller imzalarını çekince, Cevdet Sunay geri adım atmıştır. Böylelikle meclis açılabilmiş ve demokrasiye yeniden geçilebilmiştir.

Ama askerlerin İsmet İnönü ile hesaplaşması burada bitmemiştir. 

Talat Aydemir önceliğindeki albaylar 22 şubat 1962 tarihinde ayaklanmış, Genelkurmay teslim olacakken, İsmet Paşa yine salonda tek başına "nasıl iş bu? Nasıl iş bu? Birkaç çapulcu gelecek devleti ele geçirecek öyle mi ve hiçbiriniz de buna itiraz etmeyeceksiniz? Gerekirse tek başıma direnirim, kan akıtmak gerekirse akacak. Hem de oluk, oluk ama benim bedenimi çiğnemeden asla" diye bağırmış, tüm kontrolü eline alarak bu darbe girişimini bastırmış ve Talat Aydemir ve üç buçuk adamına gününü göstermiştir. İkinci darbe girişiminde de bu kez genelkurmay başkanı Cevdet Sunay utanır da "bu sefer Paşa'yı rahatsız etmeyelim biz hallederiz" diyerek ihtilal girişimini bastırmaya muvaffak olur.

Adalet Partisi genel başkanı olan Süleyman Demirel heyecanlı bir genç siyasetçi olarak o sıralar Cumhurbaşkanı olan Cevdet Sunay tarafından köşke gelenek olduğu üzere muhalefeti temsilen davet edilir. Söz kendisine ülkedeki sorunlar hakkında konuşması için verildiğinde kendisi memleketin iyi idare edilmediğinden, her tarafta sıkıntının baş gösterdiğinden bahsederken devreye giren İsmet Paşa Süleyman Demirel'e "şikayetin benden mi?" diye sorar. Demirel "evet Paşam sizden" der…

Ardından paşa "onu anladım, onu anladım, çöldeki bedevi şeyhi bile tehlikenin nereden geleceğini bilir, ben onu anladım da bu Çankaya'nın meselesi değil. Meclise gelin orada tartışalım, size de zorluk çıkarmam" der. Süleyman Demirel siyasi hayatındaki ummadığı taşın başını yarmasını ilk defa bu görüşmede yaşamıştır. İsmet İnönü burada ayarı muhalefete değil cumhurbaşkanına vermiştir. Çünkü yürütmenin yasamaya açıkça müdahalesinden son derece rahatsızdır ve bunu bu çıkış ile ortadan kaldırmıştır.

Geldik artık yaşlı kurdun, büyük paşanın yaşlılığının ve sağlık sıkıntılarının zirvede olduğu 1970'lere. 

Adnan Menderes, Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan'ın intikamlarını, Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan ile almaya çalışır o sıralarda devleti idare edenler.

 Düzen değişmiş ama sistem değişmemiştir.

1961 yılında "siyasi suçlarda idama karşıyım" diyen ismet paşa, şimdi de karşıdır ve durdurmak için elinden geleni yapmaktadır. Zaten Deniz Gezmiş'in babası da son çare olarak onun yanına gelmiştir tıpkı Berrin Menderes gibi.

Bu sırada elini kolunu bağlayacak bir gelişme yaşanır. Sofya Uçağı kaçırılmış ve korsanlar tüm solcu mahkumların salınmasını şart koşmuşlardır. Uçaktaki yolculardan biri de büyük oğlu Ömer İnönü'dür. İki arada bir derede kalan İsmet Paşa, hükümete çağrı yaparak "devlet pazarlık yapmaz" diyerek hükümete pazarlık yapmayın der.

Ama kalbi buna dayanamaz ve spazm geçirir.

İdamlara engel olamaz.

İmza verenler terör örgütüyle anılmak istemediğinden, imzalarını geri çekerler. İsmet Paşa hastadır ve zaten birkaç gün sonra parti başkanlığını da CHP'nin kilit adamlarından birisi olacak olan ve adını Karaoğlan diye yazdıracak olan  Bülent Ecevit'e kaybedecektir.

Kaybedeceğini anladıktan sonra seçimlerden çekilir ve iki satır dilekçeyle tüm görevlerinden istifa eder. Sessizce Pembe Köşküne çekilir ve 13 ay sonra gözlerini hayata yumar.

Devletin; askeri ve sivil tüm en tepe görevlerinde bulunmuş bu nevi şahsına münhasır insanı eleştirirken; onun bu ülkenin gerçek değerlerinden biri olduğunu hatırlatmak için yazdım bu yazıyı, belki de günümüz Türkiye'sinin en büyük problemi, buhran anlarında bu ülkede gidilecek kimsenin olmamasıdır.

 Hiç kimse de O seviyede biri olmadan böyle anlarda bir masa etrafında tüm halkı bir araya getiremiyor maalesef. O kadar ayrıştık ve bunu ,o kadar cahilce yapıyoruz ki kahroluyorum. Acımasızlığımızın artık boyutları kalmadı maalesef. O garp cephesi komutanı olduğunda da Milli Şef döneminde de, sonraki demokrasi mücadelelerinde de, insanları bir araya getirmeyi başarabilmiş üç beş insanımızdan sadece biri. Belki de son alfa erkeği.

Saygı ve mihnetle…

Ruhun şad olsun Paşam!

İsmet Paşam.